Z polskiego na nasze

Temat rzeka, dlatego w tym wpisie tylko go zasygnalizuję. Pamiętajcie, że podane poniżej przykłady nie obejmują wszystkich możliwości użycia, a od niektórych zasad występują wyjątki. Ten post ma na celu wykazanie różnic między poszczególnymi znakami i wymienienie najczęstszych zastosowań. Zaczynamy!

Wyróżniamy kilka rodzajów kresek (znaków pisarskich), które poniżej pokrótce omówię, a wyglądają tak:

Łącznik (dywiz) [-]

Najkrótszą kreskę z zestawu nazywamy dywizem lub łącznikiem. To znak wewnątrzwyrazowy, który stosujemy w nazwach własnych i wyrazach pospolitych, nie oddzielamy go spacjami. Przykłady użycia:

• zestawienia przymiotników (człony równorzędne znaczeniowo):
  flaga biało-czerwona, zagadnienia społeczno-gospodarcze;
• zestawienia rzeczowników (człony równorzędne):
  fryzjerka-kosmetyczka, laska-parasol;
• wieloczłonowe nazwy miejscowości i regionów (wyjątek: pierwszy człon to np. Kolonia, Osada czy Osiedle):
  Austro-Węgry, Skarżysko-Kamienna, Gdańsk-Wrzeszcz;
• wyrazy powstałe ze skrótowców i skrótowce w odmianie przez przypadki:
  AK-owiec, ZUS-u;
• nazwiska dwuczłonowe:
  Pawlikowska-Jasnorzewska, Grot-Rowecki;
• złożenia powstałe z liczby i przymiotnika lub rzeczownika:
  5-złotowy, 15-lecie, XX-wieczny (ale nie lata 50-te, lecz 50.);
• kody pocztowe, numery telefonów, faksów:
  10-255 Warszawa, tel. 635-89-02 (lub 635 83 02).

Myślnik (pauza / półpauza) [— / –]

Myślnik może mieć kształt pauzy (—) albo półpauzy (–) i pełni zarówno funkcję znaku interpunkcyjnego, jak i znaku pisarskiego (edytorską). Najważniejsze, by w publikacji wybrać jedną postać myślnika (pauzę lub półpauzę) i stosować ją konsekwentnie.

Kiedy myślnik pełni funkcję znaku przestankowego, oddzielamy go spacjami. Przykłady:

• wprowadzenie kwestii dialogowych, oddzielenie dialogu od wypowiedzi narratora:

– Przepraszam – rzekł Rambert – muszę już iść.

• zaznaczenie pytań i odpowiedzi w wywiadach:

– Umówiliśmy się, że ta część rozmowy nosić będzie tytuł „Dlaczego nie lubimy rozmawiać o wulgaryzmach”. Dlaczego?

– Bo raz na miesiąc dziennikarz – radiowy prasowy, telewizyjny – prosi mnie, żebym coś powiedział na temat wulgaryzmów.

• wyliczenia:
  – podmiot,
  – orzeczenie,
  – przydawka.

Kiedy myślnik pełni funkcję edytorską, z reguły nie oddzielamy go spacjami. Przykłady:

• wyrażenia liczbowe określające zakres lub wartość przybliżoną (dopuszczalne jest też użycie dywizu):
  lata 1989–1999, 1–3 maja, 30–60 procent, 100–200 złotych;
• wyrażenia słowne określające zakres lub wartość przybliżoną:
  trzy–cztery dni, osiem–dziesięć milionów (dopuszczalne jest zastosowanie spacji między myślnikiem: dwie – trzy osoby);
• wyrażenia określające relacje przestrzenne:
  pocisk ziemia–powietrze, trasa Warszawa–Kraków (dopuszczalne jest zastosowanie spacji między myślnikiem: lot Gdańsk – Praga);
• wyrażenia określające relacje między osobami, organizacjami, państwami itd.:
  mecz Polska–Niemcy, stosunki Polska–Rosja (dopuszczalne jest zastosowanie spacji między myślnikiem: pakt Ribbentrop–Mołotow lub Ribbentrop – Mołotow).

Jak wspomniałam na samym początku, ten wpis nie wyczerpuje tematu. Na pewno pojawią się kolejne teksty dotyczące dywizu i myślnika. Pisząc ten post, opierałam się głownie na książce Adama Wolańskiego Edycja tekstów. Praktyczny poradnik (Warszawa 2008, s. 52–58). Tam też odsyłam dociekliwych po więcej przykładów użycia omawianych znaków, a także wyjątki od poszczególnych reguł.